Het Sterrenmodel in 2020 (foto Rudolf Gerritsma, uitgesneden), dus nog zonder de zeven nieuwe modellen van 2023.
Speciaal voor de cursus
In dit schaalmodel heb ik dezelfde schaal gebruikt als die van het kleine schaalmodel van het zonnestelsel (1:100 miljard). De zon is zo groot als een knikker. Dat leverde al meteen het grootste probleem op: de zon is een kleine ster, de grootste ster is op die schaal bijna 30 m groot!
Daarom deelde ik de modellen in drie series in: de eerste serie was op de basisschaal, de tweede tienmaal verkleind (schaal 1:1000 miljard), de derde weer tien maal verkleind ten opzichte van de tweede serie (schaal 1 10.000 miljard). Pollux (tussen 1e en 2e serie) en Rigel (tussen 2e en 3e serie) vormen de link tussen de reeksen. Dit eerste twintig ‘sterren’ van dit schaalmodel maakte ik in 2010. Daarna is het steeds uitgebreider geworden, steeds als ik weer sterren ‘vond’ die er goed in passen.
Massa van sterren
Nadat de eerste vijftig modellen af waren (in meerdere sessies), besloot ik met speciale markers de massa’s van sterren (in verhouding tot de zon: zonsmassa’s) weer te geven. Daarbij kom je echter zéér zware sterren tegen en die moeten er dan dan natuurlijk ook in.
Belangrijker is echter dat je met de massa verbanden tussen sterren leggen. Rigel is namelijk even ‘zwaar’ als Betelgeuze (beide van Orion), maar superreus Betelgeuze is veel groter: Rigel moet dat stadium dus nog bereiken! Een privé college van professor van den Heuvel, bij mij thuis in mei 2013, leidde ertoe dat ik zelf een duidelijker beeld kreeg van die verbanden, en dus de evolutie van sterren. Een ander gevolg was dat ik me realiseerde dat het schaalmodel vooral sterren bevatte die zich in een kortdurend stadium van evolutie bevinden, in hun eindfasen (reuzen en superreuzen) en relatief weinig sterren die ‘in de kracht van hun leven’ zijn: de hoofdreekssterren. Dertien nieuwe modellen waren daarom vooral hoofdreekssterren, en enkele modellen van de zon in verschillende evolutiestadia (zodat dat een serie van zes Zon-modellen werd). Met 76 sterren is het schaalmodel nu wel klaar, denk ik... (zie hioertonder).
Hieronder eerst een totaaloverzicht van het schaalmodel, en daaronder twee uitvergrotingen (eerst de linkerkant). Je ziet ook een aantal massa markers en andere labels.
Meer sterren
In mei/juni 2016 heb ik er zeven nieuwe sterren bij gemaakt. De eerste drie waren Wezen (Grote Hond) en de dubbelster Eta Carinae A en B (die de eigenaardige Homunculusnevel veroorzaakt; zie foto rechts).
Ik vond verder dat de overgang in de derde reeks (met de superreuzen) tussen de gele hyperreus Rho Cassiopeia en de drie allergrootste modellen wel erg groot was. Nu zijn rode superreuzen erg zeldzaam, maar gele hyperreuzen zijn nog véél zeldzamer. Die zit namelijk in de zeer korte fase (van een paar duizend jaar) dat hij onderweg is naar het rode superreuzenstadium. Mijn Rho Cas is 8 cm, mijn Betelgeuze 16 cm. Ik wilde er enkele rode superreuzen bij, in verschillende grootten, voor een beter overzicht. Het zijn er vier geworden: Mira (Walvis), de ‘Carbon Star’ R Leporis (in de Haas, het donkerrode model), TZ Cassiopeia en de bekende ster Antares (Schorpioen).
Tenslotte hebben alle sterren uit de tweede en derde reeks een extra (rond, grijs) label met de diameter in cm, op de hoofdschaal 1:100 miljard. Omdat ik de kleine labels tijdens mijn presentaties zelf niet goed kan lezen...
Nieuwe sterren 2023
In augustus/september 2023 zijn er nog eens zeven sterren bijgekomen. Dat begon bij twee ‘problemen’ die ik had met het bestaande model: het model van de poolster was te klein en ik had wel een ‘massa marker’ van Alnilam (waarmee ik een aanvullend schaalmodel heb voor dat belangrijke aspect van de stermassa), maar geen model. Verder had ik al eens wat plastic bollen bij Pipoos gekocht dus ging ik aan de gang om uit te vinden welke sterren ik zou kunnen toevoegen (niet nodig, wel leuk). Dat moesten sterren zijn waarvan het model op de middelste rij zou komen (waar alle modellen tienmaal zijn verkleind ten opzichte van de zon op de eerste rij), want alleen daar was nog wat ruimte. Niet erg veel trouwens, dus of ik ze kan plaatsen…
Een oudere
PDF met foto's van de modellen in 2014.
