Opbouw
De cursus heeft een logische opbouw, beginnend met de sterrenhemel (en de bewegingen aan die sterrenhemel) zoals we die zien vanaf de aarde, via het zonnestelsel steeds dieper het heelal in, en van de meest elementaire basiskennis tot steeds 'dieper de materie in'.
De cursus volgt daarmee de drie cursusboeken van de serie
Genieten van de sterrenkunde. Ook in stijl en uitvoering (illustraties) zijn cursus en cursusboeken gelijk, wat prettig is als je informatie die in de cursus is gegeven nog eens wilt nalezen.
We laten onderwerpen als de geschiedenis en toekomst van de sterrenkunde, telescopen, sterrenwachten en ruimtevaart grotendeels achterwege, maar richten ons puur op de sterrenkunde!
De vier hoofdonderdelen zijn:
-
Genieten van de sterrenkunde
Dit is een inleiding in de sterrenkunde en een beschrijving van de bewegingen aan de sterrenhemel die wij zien gebeuren, en de effecten ervan op ons dagelijks leven; de sterren en sterrenbeelden die wij kunnen zien; de hemelcoördinaten; tijd; het principe en het gebruik van de planisfeer.
-
De planisfeer is een uitstekend instrument om de sterrenhemel te leren (her-)kennen, maar is ook een perfecte tool gebleken om de bewegingen aan de sterrenhemel, onze indeling van de hemelbol en het ruimtelijke van het heelal over te leren begrijpen.
-
Dat gebeurt met behulp van drie series van Vragen & Opdrachten, waarmee de cursisten zelf aan de gang kunnen en die daarna klassikaal worden behandeld. Dit is erg leuk en leerzaam, en altijd een groot succes!
-
Dit onderdeel bestaat uit 4 lessen.
-
Genieten van het zonnestelsel
In dit onderdeel geven we een overzicht van ons zonnestelsel: de geschiedenis van het onderzoek, de opbouw, typen zonnestelselobjecten, afmetingen en massa’s, afstanden, ontstaan en evolutie. Een populair onderdeel is het zelf maken van inslagkraters.
-
Dit onderdeel bestaat uit 3 lessen.
-
De Lezing van Alles
Dit is een bijzondere les, die bestaat uit modules waarvoor in de kleinere cursus geen ruimte is. De les geeft de basiskennis over materie en elektromagnetische straling die van belang is om de volgende lessen over sterren en sterrenstelsels goed te kunnen begrijpen. Met de kennis over materie en straling is beter te begrijpen hoe de kernenergie van de zon ons als zichtbaar licht bereikt.
-
Dit onderdeel bestaat uit 1 les*.
-
Sterren en sterrenstelsels
Het heelal bestaat vooral uit sterren en gas. En sterren vormen stelsels van vaak honderden miljarden sterren. De laatste lessen van de cursus gaan over sterren (les 9) en over de Melkweg, andere sterrenstelsels en de verdere opbouw van het heelal (les 10).
-
Dit onderdeel bestaat uit 2 lessen*.
*) Drie lessen gaan over sterren: les 8, les 9 en de extra gastles van prof.dr. Ed van den Heuvel (zie hieronder).
De onderwerpen
Dit is het overzicht van alle onderwerpen (niet perse in deze volgorde, en vaak op meerdere plaatsen behandeld). Ook zijn we ongetwijfeld begrippen en onderwerpen vergeten te noemen die wel behandeld worden.
Lessen 1 t/m 4 – Genieten van de sterrenhemel
-
De dagelijkse beweging (onze ‘dag’, opkomst en ondergang van Zon, Maan, planeten en sterren, circumpolaire sterren en sterrenbeelden), schemering
-
De dagelijkse beweging gezien vanaf andere plaatsen op de aarde
-
De aardglobe (stand, meridianen, parallellen)
-
Precessie
-
De jaarlijkse beweging (het ‘jaar’, de seizoenen, dag- en nachtlengten, keerkringen)
-
De ecliptica (ook banen en vlakken)
-
Waarom het in de zomer warmer is (ook aphelium en perihelium)
-
Dagbogen (zonshoogten door het jaar heen, effect op temperatuur)
-
Beweging van de maan (de ‘maand’, schijngestalten of fasen van de maan), zons- en maansverduisteringen
-
Nadere beschouwing bewegingen van de maan (synodische en siderische maand, libraties)
-
Bewegingen planeten (verschil binnen- en buitenplaneten, conjuncties, oppositie, elongaties, planeetlussen)
-
Nadere beschouwing banen en baanvlakken van planeten of manen (aphelium en perihelium, variatie in baansnelheid)
-
Afstanden in de sterrenkunde (eenheden: km, astronomische eenheid, lichtjaar)
-
De tijd die wij gebruiken, de historie van onze tijd, plaatselijke tijd, middelbare en ware zonnetijdtijd, MET/MEZT, tijdvereffening
-
Tijdzones (GMT, wereldtijd, nulmeridiaan Greenwich, Midden Europese Tijd en de verschillen daarvan met de zonnestand)
-
Zonnedag en sterredag
-
Beweging van sterren (eigenbeweging, werkelijke beweging, radiële snelheid, dopplereffect)
-
Getijden (invloed Zon en Maan op eb en vloed, springtij en doodtij)
-
Hoeken (graden, minuten, seconden) en hoekafstanden
-
Hemelcoördinaten (azimut & hoogte, rechte klimming en declinatie)
Lessen 5, 6 en 8 – Genieten van het zonnestelsel
-
Wat is het zonnestelsel?
-
De geschiedenis van het onderzoek van het zonnestelsel, en van de ontdekkingen
-
De opbouw naar typen objecten en typen banen
-
De leden van het zonnestelsel: de zon, gasreuzen, ijsreuzen, rotsplaneten, dwergplaneten, satellieten (manen), ijsdwergen, planetoïden, kometen en meteoren
-
Banen en baanvlakken
-
Afmetingen en massa’s van de objecten
-
De samenstelling van de verschillende typen objecten: gas, ijzen, gesteenten
-
Meer over het inwendige van zonnestelselobjecten: hun kern, mantel en korst
-
De oppervlakken en hun evolutie: kraters, vulkanische activiteit, water en wind
-
Magnetische velden
-
Ringen
-
Atmosferen
-
Afstanden binnen het zonnestelsel
Les 7 – Materie, straling en de zon
Deze les komt tussen de tweede en derde lessen over het zonnestelsel, omdat begrip van straling en materie helpt bij het begrip van les 8 (over de geboorte en evolutie van het zonnestelsel) en les 9 (over sterren).
-
Inleiding in de wereld van de materie: atomen, moleculen; protonen, neutronen en elektronen; chemie, ionen, isotopen en radioactiviteit
-
Inleiding elektromagnetische straling, en alle golflengtegebieden daarin: radiostraling, infrarood, zichtbaar licht, ultraviolet, röntgenstraling en gammastraling
-
Welke informatie astronomen kunnen halen uit de energie/golflengte van de straling
-
Wat de kleuren van deep-sky opnamen ons vertellen
-
Meer over de zon, zoals
-
Hoe de zon energie maakt uit materie en hoe zijn licht en warmte ons bereikt
Les 9 – Sterren
-
Sterren van binnen: de natuur van sterren, kernfusie
-
Sterren van buiten: helderheid, kleur (spectraalklasse)
-
Afmetingen en massa’s
-
Leven en dood van sterren:
-
Geboorte, interstellaire moleculaire wolken, open sterrenhopen
-
Emissie- en reflectienevels
-
De hoofdreeksfase van sterren
-
Dood van de zon en van andere, grotere sterren; supernova’s, neutronensterren, zwarte gaten, pulsars
-
Buren van de zon
-
EXTRA: Er wordt een speciale extra les gegeven over sterren, door prof.dr. Ed van den Heuvel.
Les 10 – Sterrenstelsels en het heelal
-
Sterren in de buurt
-
De interstellaire ruimte
-
De Melkweg: structuur, verdeling sterren (naar leeftijd), nevels
-
Geboorte van de Melkweg
-
Sterrenstelsels in de buurt: de Lokale Groep (cluster), satellietstelsels
-
Andere clusters
-
Soorten sterrenstelsels: de Hubble Stemvork, kannibalisme, actieve sterrenstelsels, quasars
-
Kosmologie/Uitdijend heelal
-
Oerknal
-
EXTRA: De laatste twee onderdelen zullen in een speciale extra les worden gegeven, door prof.dr. Henny Lamers.
