Het Tafelplanetarium
Met het
Tafelplanetarium leer je alles over de bewegingen van de planeten om de zon, en aan de sterrenhemel. Zo kun je zien in welke richting de planeten om de zon bewegen; hoe de zon en de planeten ten opzichte van de sterrenhemel in oostwaartse richting bewegen, maar soms juist een tijdje de ‘verkeerde kant’ op gaan; wat de dierenriem is; en wat belangrijke posities zijn in de banen van de planeten, gezien vanaf de aarde, waardoor we ze soms heel goed en soms niet zien.
Het Tafelplanetarium is wat ingewikkelder dan het Aarde-Maan model, om te ontwerpen en om te bouwen, maar heeft spectaculaire mogelijkheden! De bodem is 28,5 cm in diameter en 83 mm hoog.
Beschrijving
De bodem van dit instrument (of model) heeft schijven voor de zon en de planeten die het dichtst bij de zon staan: Mercurius, Venus, Aarde en Mars. De grote planeten voegen niet iets toe in dit geval want hun bewegingen zijn vergelijkbaar met die van Mars, maar dan langzamer (en hun
planeetlussen zijn kleiner). Een belangrijk kenmerk is dat de planeten allemaal in
dezelfde richting om de zon bewegen, naar het
oosten, maar met verschillende snelheden.
Verder zie je de belangrijkste
posities in de banen van de planeten, gezien vanaf de aarde:
conjuncties,
oppositie en
grootste elongaties.
De hoge rand (de
eclipticarand) bevat 24 gaatjes, waarboven aan de buitenkant datums staan vermeld, voor ongeveer de 1
e en 15
e van elke maand (aan de binnenkant vind je de sterrenhemel en om geen belangrijke sterren weg te snijden zijn de gaatjes/datums een beetje aangepast). Kijk je door het gaatje van bijvoorbeeld half september, dan zie je precies in welk sterrenbeeld de zon dan staat! Dat leert je al veel over de jaarlijkse beweging van de zon, de
dierenriem en de
ecliptica.
.jpg)
Links: het Tafelplanetarium, met de zon en de planeten geschilderd in kleuren die grofweg overeenkomen met hun werkelijke kleuren. Dat is niet belangrijk, maar helpt wel bij het gebruik. En het oogt beter.
Planeetlussen
We hebben hierboven al gezien dat planeten met verschillende snelheden en in oostelijke richting om de zon bewegen. Daardoor kunnen ze elkaar nu en dan inhalen. Dat veroorzaakt het interessante verschijnsel dat een planeet (vanaf de aarde gezien) tijdelijk de verkeerde kant op beweegt (de
retrograde beweging) en zelfs een lusbeweging maakt! We noemen dat
planeetlussen. Ook dat kan het Tafelplanetarium inzichtelijk maken, door de planeten steeds een ‘maand’ vooruit te bewegen en te controleren in welk sterrenbeeld de planeet,
gezien vanaf de aarde, dan staat! Met speciale bijgeleverde pijltjes (zie foto; dat is nog het
ontwikkelmodel) kun je dat aangeven.
Met de
binnenplaneten (de planeten met een baan die dichter bij de zon ligt dan die van de aarde: Mercurius en Venus) is dat geen probleem. De retrograde beweging is prima te volgen aan de binnenkant van de eclipticarand.
Bij Mars is dat echter niet zo gemakkelijk, want die ligt in het Tafelplanetarium té dicht bij de eclipticarand, bij de sterrenhemel dus. Dan krijg je het juiste effect niet. Ik moest dus iets maken om de afstand tussen Mars en de achtergrond (de sterrenhemel) te vergroten.
Zo kwam er een uitbreidingsstuk waarmee de je sterrenhemel voor planeetlussen van Mars verder weg kunt plaatsen.
Het was niet mogelijk om in dit systeem ook de uitleg van
perihelium en
aphelium mee te nemen (de punten in een planeetbaan die respectievelijk het dichtst bij en het verst van de zon af liggen). Daarvoor is nu nieuw, derde instrumentje aan de set toe- gevoegd, op aangeven van ‘astro-rekenaar’ Tom Peters, die mij veel met adviezen heeft geholpen.
Twee extra instrumentjes vormen onderdeel van de nieuwe set bouwplaten.
Links: het Ellipseninstrumentje, waarmee je leert begrijpen dat een elliptische planeet-
baan altijd een punt heeft dat het dichtst bij de zon ligt (het perihelium) en een
punt dat het verst van de zon ligt (het aphelium).
Hieronder: de afstanden van de vier weergegeven planeten zijn op schaal. Met
het liniaaltje, met km en AE (astronomische eenheden, 1 AE is de afstand van
de aarde tot de zon) kun je bepalen hoe ver andere planeten van de zon
staan op dezelfde schaal!
Mogelijkheden Tafelplanetarium
De mogelijkheden met het Tafelplanetarium zijn het illustreren van:
-
de beweging van de (binnenste) planeten om de zon;
-
de jaarlijkse beweging van de zon langs de ecliptica (‘zonsweg’), goed te volgen via gaatjes in de eclipticarand;
-
de oostwaartse beweging van Zon, Maan en planeten ten opzichte van de sterrenhemel;
-
de retrograde of terugwaartse beweging als planeten elkaar inhalen;
-
de belangrijkste posities in de banen van de planeten, gezien vanaf de aarde: conjuncties, oppositie en grootste elongaties.
Met de binnenplaneten (de planeten met een baan die dichter bij de zon ligt dan die van de aarde: Mercurius en Venus) is dat geen probleem. De retrograde beweging is prima te volgen aan de binnenkant van de eclipticarand.